
“ निश्चयाचा महामेरू | बहुत जनासी आधारू
अखंडस्थितीचा निर्धारु | श्रीमंत योगी
यशवंत, नितीवंत, सामर्थ्यवंत, वरदवंत
पुण्यवंत, कीर्तिवंत, जाणता राजा ”
शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक होणे ही साधारण घटना नव्हती, देशावर विदेशी आक्रमणे सुरु झाल्यानंतर आपली संस्कृती, आपला धर्म व समाज यांच्या सर्वांगीण विकासासाठी केलेला प्रत्येक प्रयत्न अयशस्वी होत होता आणि शिवाजी महाराजांनी महाराष्ट्रात हे शक्य करून दाखविले होते, विजय खेचून आणला होता. ही विजयश्री पाहून इतरांचा स्वतःवरील विश्वास वाढला, कविराज भूषण औरंगजेबाची चाकरी सोडून स्वराज्यात परतले. राजस्थान मध्ये सर्व राजपूत राजे अंतर्गत कलह विसरून दुर्गादास राठोड यांच्या नेतृत्वात एकत्र आले, त्यांना एकीचे महत्व पटले, त्यांचा आत्मविश्वास वाढला व थोड्याच दिवसात विदेशी आक्रमकांनी राजस्थान सोडले. छत्रसाल बुंदेला शिवाजी राजांची चाकरी पत्करण्यास आले तर महाराजांनी त्यांचा आत्मविश्वास जागृत करून परत पाठविले. ते रायगडावरून परतले व विजयी झाले, बुंदेलखंडात स्वधर्माचे साम्राज्य उभे केले.
शिवाजी राजांचा राज्याभिषेक संपूर्ण हिंदुराष्ट्रासाठी विजयाचा संदेश होता असेही म्हणता येईल. स्वराज्याचे सिंहासन व्यक्तिगत स्वार्थ, सन्मान यासाठी नव्हते तर रयतेच्या सुखासाठी होते. राजांची दृष्टी व्यापक होती, विदेशी आक्रमणांनी हिंदू धर्माची झालेली हाणी त्यांना भरून काढायची होती. आई तुळजाभवानी, पंढरपूरच्या विठोबाचा अफझलखानाने केलेला अपमान याचा बदला त्यांनी खानाचा वध करून घेतला. काशी विश्वेश्वराचा झालेला अपमानही त्यांना बघवत नव्हता, त्यांचे कार्य संपूर्ण हिंदुस्थानाच्या उत्थानासाठी होते. शिवाजी राजांचा अभ्यास दांडगा होता, त्यांच्या मंत्रिमंडळात अष्टप्रधान नियुक्त केले होते, ही प्रथा विजयनगर साम्राज्य लुप्त झाल्यानंतर प्रथमच शिवाजी राजांनी स्वराज्यात अमलात आणली होती.
प्राचीन भारतीय संस्कृतीचा सखोल अभ्यास करून स्वराज्याची घडी बसविल्या गेली होती. स्वराज्य निर्माण करणे जितके अवघड तितके ते टिकविणे अवघड हे जाणून राज्यकारभाराची घडी चोख लावण्यात आली होती. अश्या दूरदृष्टी ठेवून कार्य करणाऱ्या छत्रपतींचा संपूर्ण हिंदुस्थानाला अभिमान आहे. “बोले तैसा चाले त्याची वंदावी पाऊले” या वाक्याचा मतितार्थ राजांच्या संपूर्ण जीवनचरित्रात जाणवतो म्हणूनच रयतेच्या राजाला सहृदय वंदन व मानाचा मुजरा.
शिवाजी या तीन शब्दांचा अफाट पसारा समजून घेण्यास एक जन्म अपुरा पडावा. अत्यंत हुशार, विनम्र, साहसी, मुत्सद्दी असणारे शिवराय हिंदू समाजाचे नेतृत्व कसे असावे याचे मूर्तीमंत उदाहरण आहे. संपूर्ण समाजाचा आत्मविश्वास जागृत करून स्वराज्याचे सिंहासन उभे करणाऱ्या रयतेच्या राजाचे, समर्थ रामदास स्वामींसारख्या विलक्षण व्यक्तीने अत्यंत समर्पक शब्दात कौतुक केले आहे.
“शिवरायाचे आठवावे रूप, शिवरायाचा आठवावा प्रताप,
शिवरायाचा आठवावा साक्षेप भूमंडळी”
शिवराज्याभिषेक दिन (Shivrajyabhishek Day ) हा भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील सार्वजनिक सुट्टी आहे. मराठा साम्राज्याचे संस्थापक छत्रपती शिवाजी महाराज (Chhatrapati Shivaji Maharaj) यांच्या राज्याभिषेकाच्या स्मरणार्थ दरवर्षी 2 जून रोजी साजरा केला जातो.
शिवाजी महाराजांचा जन्म १६३० मध्ये पुण्याजवळील शिवनेरी गावात झाला. ते एक तल्लख लष्करी रणनीतीकार आणि धर्माभिमानी होते. त्यांनी मुघल साम्राज्याविरुद्ध लढा दिला, जे त्यावेळी भारतावर राज्य करत होते. शिवाजी महाराजांनी एक मजबूत आणि स्वतंत्र मराठा राज्य स्थापन केले, जे कालांतराने भारतातील सर्वात शक्तिशाली साम्राज्यांपैकी एक बनले.
शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक ६ जून १६७४ रोजी रायगड किल्ल्यावर झाला. या सोहळ्याला शिवाजी महाराजांच्या मातोश्री जिजाबाई आणि त्यांच्या निकटवर्तीयांसह हजारो लोकांची उपस्थिती होती. शिवाजी महाराजांना सोन्याचा मुकुट घातला गेला आणि त्यांना छत्रपती म्हणजे “सम्राट” ही पदवी देण्यात आली.
शिवराज्याभिषेक दिन हा महाराष्ट्रातील प्रमुख सांस्कृतिक कार्यक्रम आहे. तो मोठ्या थाटामाटात आणि सोहळ्याने साजरा केला जातो. धार्मिक मिरवणुका, सांस्कृतिक कार्यक्रम आणि सार्वजनिक मेळावे आहेत. शिवाजी महाराजांना वंदन करण्यासाठी राज्यभरातून लोक रायगड किल्ल्यावर येतात.
शिवराज्याभिषेक दिनाचे महत्त्व हे आहे की तो मराठा साम्राज्याचा प्रारंभ आहे. शिवाजी महाराज हे एक महान योद्धा आणि राजकारणी होते. त्यांनी आपल्या लोकांच्या स्वातंत्र्यासाठी लढा दिला आणि एक मजबूत आणि स्वतंत्र मराठा राज्य स्थापन केले. शिवराज्याभिषेक दिन हा शिवाजी महाराजांचा वारसा आणि भारतीय इतिहासातील त्यांच्या योगदानाचे स्मरण आहे.